OF

Eşsiz güzelliklerin süslediği kıyılarıyla, zümrüt yamaçlarıyla, deniziyle yaylasıyla bir başkadır Of toprakları.
Yeşilin, mavinin her tonunu, güneşin her rengini yaşar insan buralarda. Temiz havasını soluklar, tatlı suyunu içersiniz. Gökyüzünden bereket damlar. Deniz pırıl pırıl, topraklar yemyeşildir.
Her mevsim bir başka güzel olur buraları. Kar yağınca sanki dünyaya yeniden gelmişsiniz. Sevinç, özlem duyarsınız yaşama karşı. Bahar harikadır, ressamları bile kıskandırır.
Fındık toplarken, çay keserken bir türkü tutturursunuz. Ruhunuzda huzur vardır. Hülyalara dalar, anılarınızı tazelersiniz. Akşamın serininde çayınızı yudumlarken doğanın güzelliklerini de yudumlarsınız. Yosun kokusuna çiçek kokusu karışır, tatlı bir duygu sarar içinizi ve Anadolu ağacının kökleri uzanır dağlara, dalları denizde, yemişleri kıyıdadır. Bu görkemli güzelliği, gizemli doğayı seyrederken doya doya yaşarsınız Of’ta.


                 OF’un TARİHİ

Of, Trabzon İlinin en doğusunda yer alan ve tarihi çok eskilere dayanan köklü bir ilçesidir. İlçenin arazisini, Of’tan Karadeniz’e dökülen Solaklı, Baltacı ve İyidere derelerinin aşağı havzaları oluşturur. Oldukça derin vadilerle parçalanan bu arazinin güneyinde Hayrat ve Dernekpazarı İlçeleri, batısında Sürmene İlçesi, doğusunda Rize İli ve kuzeyinde Karadeniz yer alır. Of, Osmanlı Döneminde oldukça geniş bir alan kaplamasına rağmen, 1948 yılında Çaykara’nın, 1990’da Hayrat’ın ilçe statüsüne getirilmesiyle giderek küçülmüştür.
Of İlçesinin tarihi, içinde yer aldığı Doğu Karadeniz Bölgesinin tarihi ile eski çağlardan itibaren günümüze kadar paralellik göstermektedir. Bu nedenle ilçenin geçmişini öteki birimlerden bağımsız olarak değerlendirmek imkansızdır. Çünkü, bölgedeki diğer yerleşim birimleri ile aynı kaderi paylaşarak günümüze ulaşabilmiştir.


                        Of- Adının Menşei İle İlgili Görüşler

Of ilçesinin tarihine girmeden önce, Of isminin nereden geldiğini savunan bir takım görüşleri sıralayalım: Birinci görüş; çok yaygın olarak dile getirilen Yunanca “Ofis” (Yılan) kelimesinden türediğidir. Bölgenin parçalı bir arazi yapısına sahip olması nedeniyle yollarının tıpkı bir yılan kıvrımı gibi şekil almasından dolayı bu ismin verildiği söylenmektedir. İkinci görüş; eski çağlarda yörenin Turani kökenli ve silah yapımında oldukça usta olan boylarla meskun olması dolayısıyla, isminin de Güney Sibirya Türklerinde silah anlamına gelen “Op” kelimesinin halk dilinde “Of” şeklini almasıdır. Üçüncü görüş; Kuman menşeli “Ofşin” ya da “Afşin” (anlamı hiddetli bir tavırla vatanını korumak) kelimesinin giderek halk dilinde Of şekliyle anılmasıyla türemiştir. Fakat bu son görüş bir rivayet olarak irdelenmeye değerdir.

 

                 Başlangıçtan Trabzon’un Fethine Kadar Of

Trabzon ve çevresinin tarihi MÖ. 3000’li yıllara kadar geriye gitmektedir. Bölgede ilk siyasi birliği Hititler (Eti) kurdular. Hititler yörede meskun ve ilkel olmayan kavimleri kısa bir süre yönetimleri altında bulundurduktan sonra geri çekilmişlerdir. Özellikle demircilikte usta olan bu kavimler çeşitli isimler altında bölgenin dağlık kesimine yayılmışlardır.
Doğu Karadeniz Bölgesi Tarihi veya bölgenin en önemli şehri olan Trabzon’un Tarihi ele alındığında, özellikle batılı tarihçilerin büyük çoğunluğu genel olarak Yunanlı yerleşmecilerin (kolonistlerin) bölgeye gelmelerini başlangıç safhası olarak değerlendirmektedirler. Halbuki bölgede Yunanlı Kolonistler gelmeden önce bir takım kabileler yerleşik durumda idi. Charles Texier, Fallmaerayer, Pullant, Heredot, Ş. Günaltay, vs. gibi tarihçilere göre, bu yerel kabileler Orta Asya kökenli Turani kavimlerin uzantılarıydı([2]).

MÖ. 800-300 yılları arasında Karadeniz’in kuzeyinde etkinlik sahasını genişleten Kimmerler ve ardından onları bölgeden söküp atan İskitler (Sakalar) Kafkasya üzerinden Anadolu ve Mezopotamya’ya düzenledikleri askeri harekatlar sonucunda Doğu Karadeniz Bölgesinin dağlık ve denize bakan kesimlerine peyderpey yerleşmişlerdir. Yerleşenler çeşitli kabile isimleri altında, birbirlerinden bağımsız biçimde küçük siyasi birimler kurarak etkinliklerini sürdürmüşlerdir. Oldukça hareketli, savaşçı ve madencilik alanında hayli ilerlemiş olan bu küçük topluluklar, ilerleyen dönemlerde bile bölgeye hakim olmak isteyen büyük güçlere karşı (Pers, Roma, vs.) coğrafi özelliklerin de yardımıyla direnebilmişlerdir.

                         CUMHURİYET DÖNEMİNDE OF

Cumhuriyet idaresinde Of, yine eski sınırlarını koruyarak Osmanlı devrinde olduğu gibi Trabzon Vilayeti sınırlarına dahil edilmiştir. 1927 yılında bucak statüsüne getirilen Çaykara, 1 Ocak 1948 yılında yapılan yeni düzenlemeyle birlikte müstakil kaza/ilçe statüsünü kazanarak ayrılmıştır. O dönemde, bugünkü Dernekpazarı ilçesi de Çaykara sınırlarına dahil edilmişti. Of İlçe merkezini Trabzon, Rize ve Bayburt’a bağlayan yollar inşa edilmeye, eğitim kurumları kurulmaya ve kamu hizmetine yönelik gerekli faaliyetler hızlandırılmaya başlanmıştır. Bu arada bazı köyler de yeni bucak merkezleri olarak sivrilmeye başlamıştır (Bölümlü, Cumapazarı, Gürpınar örnekleri). 1990 yılında çıkartılan bir kanunla Hayrat Bucağı da Trabzon İlinin yeni bir ilçesi olarak Of’tan ayrılmıştır. Böylelikle Of’un yaklaşık 40 köyü yeni kurulan bu ilçeye bağlanmıştır. Günümüzde, Of’ bağlı yerleşim birimi sayısı 55 civarında olup, yörenin çehresi de her geçen gün değişmektedir.

 

               1914’TEN SONRAKİ OF’UN İŞGALİ

Of yöresinin yaşadığı en önemli tarihi olaylardan birisi de Haziran 1914’te fiilen başlayan I. Dünya Savaşı ve onun getirmiş olduğu yıkımlardır. Bilindiği gibi Avrupa’da savaş henüz çıktığı yıllarda, Osmanlı Devleti, savaşan grupların her hangi birine katılmayarak tarafsız kalmıştı. Fakat gelişen olaylar, Osmanlı Devletini de Almanya’nın liderliğindeki “İttifak Devletleri” safında savaşa sürüklemiştir. Jeopolitik açıdan oldukça önemli bir konumda bulunan Osmanlı Devleti’nin savaşa katılmasıyla birlikte, cepheler çoğalmış ve İttifak Devletlerinin Avrupa’daki işleri hafiflemişti. Türk insanı, yurt savunması için Irak, Kanal (Filistin), Çanakkale, Kafkasya, vs. gibi cephelerde aynı anda savaşmak zorunda kalmış ve büyük zayiatlar vermiştir.

Bunlardan Kafkasya Cephesi, Doğu Anadolu üzerinden Rusya’ya karşı açılanıdır. Bu cephenin açılmasındaki esas amaç, Kafkasya’dan girip Rusları arkadan kuşatmak ve Doğu Avrupa’da etkisiz hale getirmekti. Fakat umulan olmadı ve kış mevsiminde Sarıkamış üzerinden Ruslara karşı yapılan taarruz, büyük bir talihsizlik ve ağır bir yenilgi ile sonuçlandı. Rusların karşı harekata başlamaları ile birlikte, bütün Doğu Anadolu ve Doğu Karadeniz bölgeleri tehlike altına girerek, Osmanlı Ordusunun tedrici olarak geri çekilmesine neden olmuştur. İki yönden ilerleyen Rus kuvvetleri, 1915-1916 yıllarında Erzurum, Bayburt, Muş, Van, Bitlis, Erzincan, Rize, Trabzon ve Gümüşhane’yi ele geçirerek Anadolu’yu tehdit eder duruma gelmişlerdir.

Erzurum ve Trabzon yönünde ilerlemeyi hedefleyen Rus kuvvetleri, Erzurum yönünde hızlı hareket ettiği halde, aynı hızı denizden de desteklenmesine rağmen Trabzon yönünde Karadeniz sahilinden düzenlediği işgal hareketinde gösteremedi. Bunun en önemli nedenleri arasında, arazinin oldukça engebeli ve savunmaya elverişli olması önemliydi. Ayrıca, bölge ahalisinin toplanarak oluşturdukları çetelerle de vur-kaç taktiği uygulayarak Rusları yer yer durdurmaya muvaffak olmuşlardır. Bu yüzden sahilden Trabzon’a doğru yapılan Rus işgal harekatı ilk anda sadece kıyı kesimiyle sınırlı kalmış ve iç kesimlere etki edememiştir. İlerleyen Ruslar, 24 Şubat 1916’da Rize’yi, 15 Mart 1916’da Of’u, 18 Nisan 1916’da Trabzon’u işgal ettiler .

Rus işgaline karşı ilk önemli yerel direniş Rize’nin işgalinden hemen sonra Of ile Rize arasındaki Baltacı Deresi’nde olmuştur. Bu direniş yaklaşık bir ay kadar sürmüştür. Of’un işgalinden sonra da daha çok yörenin iç kesimlerinin savunulmasına yönelik küçük boyutlu ve dağınık biçimdeki çete faaliyetleri devam etmiştir. Of’un işgali beraberinde, Solaklı Vadisinin savunulması için düzenlenen direnişi getirdi. Ruslar yöredeki direnişi kırarak Soğanlı ve Demirkapı geçitlerinden Bayburt Ovasına inmeyi, dolayısıyla buradaki Rus Ordusuyla birleşmeyi hedeflemişti. Bir ikinci hedef olarak da Çaykara’nın batısında bulunan yüksek yaylaları aşıp, dağlardan aşağı inerek, sahilde ilerleyen Rus ordusunu uğraştıran Türk direnişçilerini etkisiz hale getirmek ve işgali kolaylaştırmaktı .

Hedeflerini iyi belirlemelerine rağmen, Rusların bu tasarısı ilk aşamada pek faydalı olamamıştır. Zira yörenin gerçek sahipleri olan Türk çeteciler, Ruslara büyük kayıplar verdirdiler. Fakat sayıca üstün olan Ruslar, bir süre sonra Çaykara’nın aşağı kesiminde yer alan köyleri  Şinek’e (Ataköy) kadar işgal etmeyi başardılar. Yöre halkı, kıyıdan uzakta olduğu için Trabzon’un sahil kesimindeki halk gibi muhacir çıkmaya fırsat bulamadığından, daha çok dağlara doğru çekilmiş ve direnişlerine devam etmişlerdir. Ruslara karşı önemli direnişlerden biri de yine Çaykara sınırları dahilinde bulunan Sultan Murat Yaylasında vuku bulmuş, büyük kahramanlıklar gösterilerek yörenin savunulmasında örneği görülmemiş çarpışmalar meydana gelmiştir. Bu gelişmeleri ayrıntılı olarak inceleyelim.

 I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı devleti ordusu 20 Aralık 1914-14 Ocak 1915 tarihlerindeki Sarıkamış harekatında ağır kış şartları nedeniyle başarısız olunca geri çekilir. Bunu fırsat bilen Rus orduları Ermeni çeteleri ile birlikte karşı taarruza geçerler. 27 Mart 1915’te Artvin, Ruslar tarafından işgal edilir. 28 Mart’ta Hüseyin Avni Paşa “Lazistan Havalisi” kumandanlığına getirilir.  Ruslar, daha önce İngilizlerle anlaşarak doğuda İran’ı, kıyıda da Trabzon’u istilaya karar vermişlerdir. Gayeleri, Trabzon limanını ikmal yeri olarak kullanıp bütün Anadolu’ya sahip olmaktı. Bunu gerçekleştirmek için yoğun gayret göstermişler ve hızla Trabzon üzerine harekete geçmişlerdir.

Rize’yi işgalden sonra Rus ordusu bir mukavemet görmeden Of’un Eskipazar mevkiine kadar ilerledi. Bölge komutanı Hüseyin Avni Paşa da karşı mukavemete geçmek için Of’a geldi. Bölgedeki çarpışmalar sebebiyle “Lazistan Müfrezesi”nin yekünü 4000’den 700’e inmişti.
Lazistan Kumandanı Avni Paşa Pazarönü köyünde 28 Şubat 1916’da Of ileri gelenlerine yaptığı konuşmada şunları söylemiştir:
“Burada düşmanla savaşacağız. Askerlerimle birlikte düşmanla savaşmak isteyenlere silah vereceğim. Savaşmak istemeyenler olabilir, onlar da askerlerim için cephane taşısınlar. Bunu da yapmayan olursa, askerlerim için istihkam kazsınlar. Bunu da yapmam diyen olursa askerlerime dua etsinler.
Bu arada Of Müftüsü Bakkaloğlu Hüseyin Efendi’ye de bir mektup göndererek orduya asker tedariki için her türlü yetkiyi vermiştir.
Avni Paşa, geri çekilen askerlerle Of’un bütün köylerinden ve yakın kazalardan toplanan gönüllülerle Baltacı Deresi’nin batı yanında Ruslara karşı bir savunma hattı oluşturdu. Baltacı deresindeki Türk direnişi karşısında Ruslar şaşkına dönmüştü. Türk kuvvetleri, Rusları İyidere’nin gerisine atmıştı.

 Of’ta oluşturulan bu yerel güçlerle düşman arasındaki bir aya yakın İyidere ve Kelali (Kumludere) sırtlarında çetin savaşlar olmuştur. Bu savaştaki cephe durumları:Kuvvetler:   Türk Ordusu, 11.000 kişi-Rus ordusu, 37.000 kişi Cepheler:         Eskipazar-Kuruş (Sivrice Hattı) Kuruş-Kele Sahil boyu (Kıyıcık Ayazma Sırtları)

Bu cepheler stratejik bir önem de taşırlar. Çünkü Kelali ve Kuruş havzası düşmanı tam karşılayan ve aynı zamanda Karadeniz’den doğabilecek bir düşman hamlesini de görme pozisyonuna sahiptir. Nitekim de her şey planlandığı gibiydi. Düşman karşıdan görünüyordu. Deniz ise kontrol altında tutuluyordu. Ruslar düzenli orduyla savaşırken, Türkler de yakın ilçelerden toplanmış milislerden oluşan kuvvetlerle savaşıyordu.

Savaşın en şiddetli belirgin günleri şu tarihlerdir:

7 Mart 1916: Düşman ilk saldırıya başladı. Düşman Baltacı deresinden geri atıldı. 26 şehit verdik.

8 Mart 1916: İki gün savaş yapıldı, düşman geri çekildi.

12 Mart 1916: 11. Alayımız Sürmene’ye nakledildi. Kelali tepelerinden verilen kahramanca savaş başarısız sonuçlandı. Çevreden göç başladı.

13 Mart 1916: Savaş her iki taraf bütün şiddetiyle devam etti. Rus donanması savaşa girdi.

14 Mart 1916: Türk’ün Oflu’nun göğsünü kabartan bir savaş oldu. Düşman 600 ölü, 800 yaralı verdi. Öyle ki Sakarya’dan önce Baltacı deresi kana bulandı.

15 Mart 1916: Donanma sığınağından Ruslar karaya asker çıkarmaya devam etmişler. Rus ordusu bütün gücüyle sivil halkın üzerine yüklenmiş ve onların ölülerinin üzerinden geçerek 15 Mart 1916’da Of’a girdi. Ruslar Of’a girdikten sonra sahilden batıya doğru (Sürmene) Solaklı vadisinden de Taşhan, Cumapazarı ve Kondu  (Dernekpazarı) ya doğru ilerlemeye başlamıştı. Bölge tamamen işgal edilmişti. Göçlerin başlamasıyla düşman Of’ta kimseyi göremedi ve buna şaşırmıştı. Ruslar Solaklı vadisinde yukarı doğru giderken Oflular yine çete savaşlarıyla Rusları geri püskürtmeye çalışıyorlardı. Ama Rusların İspir’e asker çıkarmasıyla Of tamamen işgal edilmiş oldu.

Rus kuvvetleri, Dernekpazarına gelmeden iki gruba ayrıldılar. Birinci grup Bölümlü-Erenköy (Zisino-Çoruk) vadisinden Kacalak Dağına çıkarak, Manahos vadisine kaçmış ve Seveho (Ormanseven), Cida (Dirlik), Aksu  ve Günesera (Köprübaşı) köylerini ele geçirmişlerdir. Bu gruptan bir kol İstalya Dağından kuzeye doğru ilerleyerek Humurgan ve Zarha sahiline inerek 30 Mart 1916’da Sürmene’yi işgal etmiştir.İkinci grup ise Dernekpazarından Çaykara istikametine yol alarak Çaykara’yı ele geçirirler.Buradan da Ataköy (Şinek)e çıkarak burada karargah kurarlar. Rus orduları kumandanı Çaykara (Katahor)da ordugah kurup, faaliyetleri izlemek için her gün Ataköy’e çıkardı. Çaykara’dan takviye kuvvet alan Ruslar Ataköyden Uzungöl (Serah) ve Sultan Murat istikametinde işgal faaliyetlerine devam ettiler.Rusların niyeti, Çaykara ve Sürmene’de bulunan vadilerden güneye doğru sarkarak Çoruh vadisinden ilerleyen kuvvetleri ile bağlantı kurup Bayburt’u ele geçirmek idi.

20 Nisan 1916’da Rus kuvvetleri Madur Dağı’nın güneyinde Leman Suyu ve Hanları ve Öküzlü yaylasına kadar ilerler. Ancak Leman Suyu’ndan mevzilenmiş olan Türk kuvvetleri tarafından geri çekilmeye mecbur edilir.    Ruslar güneye doğru silah, cephane ve asker sevk edebilmek için Solaklı deresi ve Sürmene’nin Karadere vadilerine yol inşaatına başladılar. Bu yolları birbirine bağlamak için yaylalar kesiminde, doğu-batı yönünde halk arasında “Top yolu” olarak anılan geniş patikalar inşa ettiler. Yol yapımında köy ve yaylalarda bulunan çocuk ve ihtiyarları çalıştırdılar.

28 Nisan 1916’da Çaykara’nın güneyinde bulunan Karaçam (Ogene) köyünden ilerleyen Rus kuvvetleri, Soğanlı Dağlarında bulunan askerlerimiz tarafından durdurulur. 3 Mayıs’ta Mecit yaylalarının kuzeyinden Karakaban Dağı’na ve Soğanlı dağlarında yayla önüne ilerlemeye çalışan Rus güçleri geri püskürtülür.  10 Mayıs’ta Soğanlı cephesinde Arpaözü (İpsil) köyüne doğru ilerleyen Rus kuvvetleri, bu bölgede bulunan Gagart geçitinden Bayburt’a varamayacağını anlayan Ruslar kuvvetlerini batı yönüne kaydırarak Sultan Murat tepelerini tuttular. Sürmene’nin Karadere vadileri boyunca ilerleyen bir Rus kolu da Arpalı-Yarımca tepelerine mevzilendi. Ruslar’ın keşif kolları Leman Suyu’na kadar uzanmıştı. 13 Mayıs 1916’da Leman Suyu ve Heneke’ye saldıran Rus kuvvetleri geri püskürtülür.  Ruslar, Solaklı’nın doğusundan tekrar taarruza geçmek için Ataköy’deki kuvvetlerine takviye yaparlar. 14 Mayıs 1916’da Ataköy’den hareket eden bir Rus kolu, Demirkapı’ya gelir ve burada Milisler tarafından kovulur. 15 Mayıs’ta Ziyaret dağı-Taşkesen cephesine Ruslar’ın yaptığı saldırı geri püskürtülür. 16 Mayıs’ta tekrar Demirkapı’ya bir tabur ve 4 mitralyözle saldırıya geçerler. Beş saat süren çarpışmalardan sonra milislerimiz geri çekilmeye mecbur kalır.

Of’un yukarı kesimlerinde (şu anki Çaykara ve Dernek ilçeleri sınırları içerisinde) savaş devam ederken, sahil kesiminde ise durum şöyle idi:
Of kesin işgal edilince Of’ta, Of’a bağlı merkezi konuma sahip iç kısımlarda savaş teşkilatları oluşturuldu.
Dernek (Kondu) ve Çaykara (Katahor) savaş teşkilatları da kurularak düşmanın iç bölgelerdeki girişini engellemek gaye  edinilmişti.
2 Nisan’da Karadere hattına ilerleyen Rus kuvvetleri, burada mevzilenen askerler tarafından durdurulur. 3 Nisan’da Trabzon’a silah ve cephane boşaltan Midilli gemisinin Sürmene önlerinde bir Rus gemisini batırır ve Sürmene’deki Rus kuvvetlerini bombalar.
8 Nisan’da Sürmene’ye denizden 5000 asker çıkartan Ruslar bütün güçleriyle Karadeniz’deki Türk mevzilerine yüklenerek, yanlara doğru tırmanırlar. Karadeniz’deki Aho Tepesi Türk cephesinin merkezi idi. Çanakkale’den henüz gelen alaylar siperlerdeki yerlerini almadan direnişin 12. gününde buradaki Türk kuvvetlerinin bir kısmı dağlara doğru çekilirken bir kısmı da Trabzon’a doğru çekilir.

15 Nisan 1916’da Karadeniz’den geçen Ruslar 18 Nisan’da Trabzon’u işgal ederlerSürmene ve Of vadilerinden Bayburt istikametine ilerleyen Rus kuvvetlerinin amacı Kop Dağı ve Çoruh vadisinden ilerleyen Rus kuvvetleriyle birleşerek Bayburt’taki 3. Ordumuzu imha etmekti.
Bayburt’taki 3. Ordumuz, karşı taarruza geçerek Sürmene-Of istikametinde denize ulaşmayı ve Rus kuvvetlerini imha etmeyi ve Trabzon’u kurtarmayı planlıyordu. Hazırlıklarını tamamladıktan sonra 1916 yılının Haziran ayında harekete geçti.
Sultan Murat’tan (Çaykara) Pistoklu Hanları (Maçka) arasındaki 60 km’lik cephede gece baskını şeklinde hücuma geçtiler. (22 Haziran)
29. Alayın 1. ve 4. Taburları ile Milo müfrezesi Sultan Murat istikametindeki Yarmice sırtlarına, 23. fırka Bahçecik-Salarot istikametine hücum eder.
22 Haziran sabahı 9. fırka Uladur dağını, 33. fırka Polut dağını 1 günlük muharebeler sonucu 1500 esir alınmış, 3000 kadar Rus askerini de ortadan kaldırmıştı.
23 Haziran 1916 günü, Çoruh Cephesi Sol Cenah Müfrezesi Solaklı deresi boyunca, Of istikametinde çekilen Rus kuvvetlerini takip etti. Rusların 23 Haziran 1916 saat 04.00’te, 33. Piyade tümeni cephesine Polat’ta başlattığı taarruz, saat 13.30’da süngü hücumu ile geri atıldı. Rus perişan bir halde Sürmene istikametinde çekilmektedir.   23 Haziran 1916 yılında çoğu Çanakkale Savaşından dönen Miralay Kazım kumandasındaki birliğimiz Ruslar’ın keşif kolunu Sürmene’nin Yurt yaylasında pusuya düşürerek tümünü süngüden geçirmiştir. Yörede çete savaşları devam ederken ikinci büyük taarruz Sultan Murat Tepesi’nde başladı.   Alayın Sultan Murat Hanları önünde başlattığı taarruzda 50-100 metre aralıklarla kazılan siperlerde boğaz boğaza bir mücadele yapıldı. Topçu ateşi desteğinde Rusların bütün siperleri ele geçirildi. Burada Ruslar’a büyük zayiat verildi. Ruslar’ın kayıpları 1000’den fazla ölü ve çok sayıda esirdir.

Daha önce birliği ile burada şehit olacağını gören Seyfeddin Bey ve kahraman Mehmetçikler Şüheda tepesini Ruslar’dan almayı başardılar. Fakat bir subay , bir astsubay ve 70 er şehit verdik.

Ruslar Şüheda Tepesindeki bozgundan sonra Kazan Kıran mevkiine kadar püskürtülmüştür ve buradaki ormanlık bölgeye giren Rus askerlerinin bir çoğu çevre köylerden gelen köylüler tarafından öldürülerek silahları alınmıştır.
27 Haziran’da Harmantepe-Kabanbaşı hattında 36 saat devam eden muharebelerde 60. Alayımız 7 zabıt ve 150 nefer şehit vererek Rusları geri püskürttüler.
Türk kuvvetleri sahile inerek Trabzon’u kurtarmak için emir beklerken Rusların Kop ve Çorup istikametinde Bayburt’taki 3. Ordu ile taarruzları şiddetlenince hareket yavaşlar.
16 Temmuz’da Bayburt’un Ruslar tarafından işgal edilmesi üzerine Türk kuvvetleri çember içinde kalmamak için Harmantepe mevzilerini gelen bir emir üzerine boşaltarak süratle Nil ve Zülfe dağı istikametine çekilirler.   Günümüzde Harmantepe ve Sultanmurat şehitlerinin mezarları olması münasebetiyle, bu yerler halkça ziyaret mekanları olarak kabul edilir.Düşman Of’a iyice yerleşmesinden sonra Of’lu için zor günler başlamış oludu. Düşman zulmüne uğramak istemeyen ve de düşmanı kendi memleketinde görmek istemeyen Of’lular düşmanın gitmediği yerlere göçe başladılar. Muhacirlik halkı alıp götürüyordu. Bu göç sahilden batıya doğru idi. Ta ki Terme, Çarşamba, Samsun ve Bafra’ya kadar uzanan bir göçdü bu, Halk, neyi var neyi yok önüne katarak ve muhacirlik türküleri söyleyerek uzun ama yorucu bir yolculuğa bıraktı kendini. İşte söylenen o türkülerden bir örne
                Trabzon’dan çıktım başım selamet,

                Çavuşlu’ya geldim koptu kıyamet,

                Anam ile yarim hak’ka emanet,

                 Kafir urus yaktı yıktı evimi,

                Muhacırlık büktü benim belimi.

Of’ta kalan halk ise kıtlıktan, hastalıktan bir türlü kurtulamıyordu. Üstü üstüne Of’ta bulunan Rumlar, Ermeniler, Urus kışkırtması ile Oflular’a büyük zulümler yapıyordu. Ayrıca bu etnik gruplar Of’un ticari hayatını da ellerinde tutanlardı. Gözde meslekleri icra ederlerdi. (Demirci, Kalaycı, Manifaturacı, Bakırcı vs)Rumlar ve Ermeniler çeteleşerek halkı iyice ablukaya almaya çalışıyorlar, fırsat bu fırsat diyerek tüm güçleri ile kötülüklerini sergiliyorlardı.Of’un işgali ile Ruslar: Of-Çaykara-Bayburt yolunu yaptırdılar. Öyle ki bu yolda çalışan Türkler’e de Manat (O zamanki Rus para birimi) veriyorlardı. Bu yolun yapılmasındaki başlıca amaç denizden gelen Rus askerini iç bölgelere kolayca ulaştırılabilmesi idi.

Sonuç olarak; Of ve çevresi çok eski çağlardan beri Trabzon yöresine yerleşmek isteyenler için bir geçit işlevi görmüştür. Araştırmalardan bölgeye ilk yerleşenlerin Turani kavimler olduğu gerçeği ortaya çıkmaktadır. Miladi 10-13. asırlarda Kafkasya üzerinden gelen Kuman-Kıpçak ve Peçenek Türkleri bölgeye kitleler halinde gelip yerleşmişlerdir. Bunu Trabzon Rum Devletinin resmi kilise kayıtlarındaki Türkçe şahıs isimleri, bölgede yer alan bazı Türkçe yer adlarının etimolojik yapılarının incelenmesi ve günümüzde yörede konuşulan Türkçe ağızlarının araştırılması kanıtlamaktadır. Günden güne büyüyen Of, Trabzon ilinin en önemli ilçelerinden biri haline geldi.

TURİZM :

Ulaşım olanaklarının hızla gelişmesi, iletişim araçlarının yaygınlaşması yöremizin tanıtımında önemli rol oynamaktadır. Ayrıca son zamanlarda gelişen dağ turizmi gelişmeyi büyük ölçüde etkilemektedir.
Yöremizin tarihsel zenginliği, doğal güzellikleri, ılıman iklimi, temiz ve doğal plajları, az tuzlu berrak denizi, sahilden başlayıp yukarılara kadar uzanan gür ormanları, fındık bahçeleri, yemyeşil yaylaları yerli ve yabancı turistlerin ilgisini çekmiştir.

Doğal güzellikleriyle yüksek potansiyele sahip olan bölgemizde ormanların, yaylaların, denizin yanı sıra; bol akarsuları, alabalık dolu gölleri, derinden gelen soğuk kaynak suları ve mesire yerleriyle insanları stresten uzaklaştıran yaşama sevincinin yeniden doğduğu bir cennet köşesidir yöremiz.

Yabancı bir gezginci, (Paul Brand) tüm dünyayı dolaşır ve ülkesine döndüğünde dergisine bir yazı yazar. Bu yazıda: “Tüm dünyayı dolaştım, bir çok güzellikler gördüm. Ancak Türklerin ülkesinde Hopa’dan başlayıp Samsun’a kadar devam eden o doğa harikası güzelliği hiçbir güzelliğe değişmem. Bu güzelliği hiçbir yerde bulamazsınız, denizle karanın, mavi ile yeşilin birleştiği o güzel cennet köşesini seyretmeye doyamazsınız.” demiştir.

İlçemizi turizm yönünden incelerken Çaykara-Dernekpazarı-Hayrat ilçeleri ile birlikte düşünmek gerekir. 1948 yılına kadar Çaykara, 1990 yılına kadar Dernekpazarı ve Hayrat ilçeleri Of’a bağlı birer belde olduklarından ve yakınlıkları nedeniyle bu yöreleri bir bütün olarak değerlendirmek gerekir.

İlçemiz ile turizm bölgeleri oldukça yakındır. İlçemiz: Çaykara-Uzungöl beldesine 45 km, Sultan Murat Şehitliğine 55 km, Ayder yaylalarına 110 km uzaklıktadır. Buralardaki turistik tesislerde yöre yemekleri (kuymak, muhlama, mısır ekmeği, süzme yoğurt, yayık yağı, kara lahana) ile et ve alabalık zevkle yenebilir.

Uzungöl, Ofluların en çok gittiği turizm beldesidir. Çevresi gür ormanlarla kaplı, masmavi bir göl ve doğaya uygun konaklama tesisleriyle stres atmak için gidilebilecek görülmeye değer bir doğa harikasıdır.

Çevremizde en önemli tarihi eserlerden biri Cenevizliler tarafından yapıldığı bilinen Of kalesidir. Yine milli kültürümüzün köşe taşlarından olan eski evler, konaklar, serenderler Karadeniz’e özgü yapısı ve güzellikleriyle kıyılarımızı süslemektedirler. Ayrıca tarihi Kiremitli (Hapsiyaş) Köprü, Baltacı Deresinde Liçöz Köprü kalıntısı, Çoruk Kalesi, Erenköy (Çoruk) İfira Köprüsü ve Sugeldi Taş Köprü tarihi özelliği olan camilerimiz (Keler Camii, Yukarı Saraçlı Camii, Bölümlü Mithat Paşa Camii, Serindere Camii, Sugeldi Aşağı Mahalle Camii, Sarıkaya Köyü Merkez Camii, Korkut Köyü Merkez Camii vb) savaş yıllarında kazılmış siperler, Kilise kalıntıları, Uğurlu kasabasında Gümüşhanevi Kütüphanesi ve altı asırlık çınar ağacı, Ballıca beldesindeki taştan oyularak yapılmış çeşme, Eskipazar beldesindeki su arkı ve uluların türbeleri yöremizin tarihi eserleridir

ZİYARET YERLERİ YATIRLAR-ŞİFALI SULAR

A-   Yatırlar
Sözlük anlamıyla yatır; olağan üstü güce sahip, insanlara yardım ettiğine inanılan evliyaların mezarlarının bulunduğuna inanılan yerdir. Bu yerler halk için ziyaret yeridir. İplik bağlamak, mum yakmak, kurban adamak gibi inançlar bu yatırlar etrafında gerçekleşir.
İnsanlar, istek ve arzularının gerçekleşme zorluğu ve imkansızlığı karşısında büyüleyici veya kutsal olduğuna inandıkları varlıklara dua ve niyazda bulunurlar. Anadolu’nun hemen her bölgesinde yatır, ziyaret, türbe ismi ile isimlendirilen mezarlar bulunmaktadır. Bu mezarlara ve türbelere bazı hastalıkların tedavisi veya bazı dilekleri gerçekleştirilmesi için gidilir. Bu inançların anıt mezar yapılar İslam kültürü ile önem kazanır. Bu inanç ve uygulamaların kökeninde İslam’ı benimseyen toplumların eski çok tanrılı inanç ve töreleri yatar.

Yatırları ziyaret etmede kesin bir çizgi çizmek mümkün değildir. Yatırlara çok değişik amaçlar için gidilebilir. Örneğin; çocuk olmasını sağlamak, cin çarpmasını önlemek, nazar değmesini gidermek, kısmet açmak gibi.
İlçemizde tespit edilen yatırlar:

1-      Maraşlı Hasan Efendi Türbesi
Türbe Of ilçesinin doğusunda merkeze 5 km uzaklıkta, Eskipazar beldesinde, Kavak Camii’nin yanında Iran transit yolu üzerinde bulunmaktadır. Of’ta İslamiyeti yayan Maraşlı kardeşlerden biridir. Şeyh Osman Efendi’nin mezarı Çaykara’nın Paçan (Maraşlı), Mehmet Efendi’nin mezarı Yente köyündedir.

 2- Mehmet Rüştü AŞIKKUTLU Türbesi (1900-1980)
Türbesi Of ilçesinin 17 km güneyinde Uğurlu (Çifaruksa) kasabasının merkezinde yer alan Uğurlu Camisi önünde bulunmaktadır.
Alim bir zat olarak bilindiğinden ölümünden sonra kabri pek çok kimse tarafından ziyaret edilmektedir.

 3- Mehmet Efendi’nin Kabri
İlçe merkezinin 7 km güneydoğusunda yer alan Yazlık köyünün 500 km batısındadır.
Ölüm tarihi kesin olarak bilinmemekle beraber 1. Dünya Savaşı’nda Of Muharebelerinde şehit düştüğü sanılmaktadır. Halk bu kabirde şehit bulunduğuna inandığı için burayı ziyaret etmektedir.

4- Hacı Ahmet Efendi’nin Kabri (1859-1959)
Of ilçesinin 15 km güneyinde yer alan Gürpınar Kasabası’nın merkezine 500 m batı tarafında Gürpınar Camii’nin kıble yönünde bulunmaktadır.
Zamanında Of’ta ilim ve takvasıyla meşhur olduğundan yöre halkı kendisine olan sevgi ve saygısından kabrini ziyarete gelirler.

5- Kiraz Köyündeki İki Şehit Mezarı
Of’un batısında merkeze 5 km uzaklıktaki Kiraz köyünün batısında ve güneyinde iki şehit mezarı bulunmaktadır. Batısındaki köy merkezine 1.5 km, güneyindeki ise 2 km uzaklıktadır. Bu kabirlerde yatanların isimleri bilinmemekte ve Of muharebelerinde şehit düştükleri sanılmaktadır.

6- Sultan Murat Şehitliği

Çaykara’ya bağlı Ataköy beldesinin Sultanmurat yaylasında bulunmaktadır. Bu kabristanın içerisinde bir yüzbaşı, 69 asker bulunmaktadır. Rus harbi sırasında şehit olmuşlardır.
Şehitlik özellikle ziyarete açılış tarihi olan 23 Haziran ile ziyarete kapanış tarihi 21 Ağustos arasında daha sık ziyaret edilmektedir. Halkın burayı ziyaret etmedeki maksadı bu kabristanda bulunanların şehit olmasındandır.

Kabristan, Allah’u Teala’nın kendi uğrunda savaşanları mükafatlandırdığından onları hürmetle anıp, ziyaret edenleri de mükafatlandıracağı ve bu sayede Allah’ın rızasına nail olunabileceği düşüncesiyle ziyaret edilmektedir.

7- Coş Litroba Suyu
Of’un güneyinde 5 km uzaklıkta Ballıca köyünün 3.5 km kuzey yönünde bulunmaktadır. Bu su az miktarda olup kaynak suyudur. Özellikle kadınlar burayı ziyaret etmekte ve ziyaret esnasında üzerlerindeki elbiselerden kopardıkları iplik, yama gibi şeyleri bu suyun etrafında bulunan ağaçlara asmaktadırlar.

Bu ziyaretler çocuğu olmayan kadınların çocuk dilemesi, evlenemeyen genç kızların evlenmeyi dilemesi gibi birçok değişik amaçlarla yapılmaktadır.

Bu suyun neye dayanarak kutsallaştırıldığı ve ne zamandan beri ziyaret edildiği bilinmemektedir, ancak son zamanlarda bu suya gösterilen ilgi azalmıştır. Her yıl 22 Haziran’da litroba günü adıyla düzenlenen piknik dolayısıyla ziyaretler özellikle bugüne has kılınmıştır.